Στη σημερινή εποχή του γρήγορου και πιεστικού ρυθμού, τα επεξεργασμένα τρόφιμα είναι παντού και συχνά αποτελούν τη βασική πηγή διατροφής για πολλούς ανθρώπους. Ο όρος «επεξεργασμένα τρόφιμα» αφορά τα τρόφιμα εκείνα που έχουν υποστεί μηχανικές ή χημικές επεμβάσεις κατά τη διαδικασία παραγωγής τους, με στόχο την τροποποίηση ή την συντήρησή τους. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι οποιαδήποτε επεξεργασία πραγματοποιείται για να αλλάξει την αρχική δομή του τροφίμου, υπάγεται στο ευρύτερο φάσμα της επεξεργασίας τροφίμων. Αυτές οι διαδικασίες μπορεί να περιλαμβάνουν ποικίλες τεχνικές όπως η παστερίωση, το αλάτισμα, το μαγείρεμα, η ξήρανση ή απλώς η κοπή του τροφίμου. Για την ταξινόμηση των τροφίμων ανάλογα με τον βαθμό επεξεργασίας τους έχει δημιουργηθεί ένα σύστημα γνωστό ως σύστημα NOVA, σύμφωνα με το οποίο τα τρόφιμα ταξινομούνται ως εξής:
- Μη επεξεργασμένα ή ελάχιστα επεξεργασμένα τρόφιμα. Στην κατηγορία αυτή είναι φυσικά τρόφιμα που έχουν υποστεί μία ελαφριά επεξεργασία, όπως η απλή απομάκρυνση των μη βρώσιμων ή ανεπιθύμητων τμημάτων τους, αλλά και διεργασίες που περιλαμβάνουν ξήρανση, παστερίωση, βράσιμο, καβούρδισμα, ψύξη, κατάψυξη, συσκευασία.
- Επεξεργασμένα μαγειρικά υλικά. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται γαστρονομικά υλικά όπως έλαια, βούτυρο, ζάχαρη και αλάτι, συστατικά με άλλα λόγια που προορίζονται για χρήση κατά την προετοιμασία και το μαγείρεμα του φαγητού.
- Επεξεργασμένα τρόφιμα. Στα τρόφιμα αυτά περιλαμβάνονται τρόφιμα σε κονσέρβα, τυριά, φρέσκο ψωμί, φρούτα σε σιρόπι κ.α., τα οποία παρασκευάζονται με τη χρήση των μαγειρικών συστατικών της δεύτερης κατηγορίας μέσω διάφορων μεθόδων συντήρησης ή μαγειρέματος και περιέχουν συνήθως δύο ή τρία συστατικά
- Εξαιρετικά επεξεργασμένα ή υπέρ-επεξεργασμένα τρόφιμα. Τα υπέρ-επεξεργασμένα τρόφιμα είναι συνθέσεις συστατικών, κυρίως αποκλειστικής βιομηχανικής χρήσης, τα οποία παράγονται συνήθως μέσω σειράς βιομηχανικών τεχνικών και διεργασιών. Ορισμένα κοινά υπέρ-επεξεργασμένα προϊόντα είναι τα ανθρακούχα αναψυκτικά, τα γλυκά ή αλμυρά συσκευασμένα σνακ, τα διάφορα γλυκίσματα, τα μαζικά παραγόμενα αρτοσκευάσματα, τα μπισκότα, τα σφολιατοειδή, τα κέικ και τα μείγματα για κέικ, η μαργαρίνη και άλλα αλείμματα, τα δημητριακά πρωινού με ζάχαρη, τα επιδόρπια γιαουρτιού με φρούτα, τα ενεργειακά ποτά, τα έτοιμα γεύματα, έτοιμα μπιφτέκια και άλλα προϊόντα κρέατος που έχει ανασυσταθεί, οι έτοιμες σούπες σε σκόνη, όπως και πολλά άλλα προϊόντα. Έχει φανεί ότι η κατανάλωση τροφίμων κυρίως αυτής της κατηγορίας συνδέεται με μια σειρά αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία και το σωματικό βάρος που αξίζει να εξετάσουμε στο παρόν άρθρο.
Μέσα από αναλύσεις παγκόσμιων δεδομένων αναφορικά με τις πωλήσεις υπέρ-επεξεργασμένων τροφίμων φαίνεται μία ολοένα αυξανόμενη στροφή σε μία πιο «υπέρ-επεξεργασμένη διατροφή». Πιο συγκεκριμένα σε χώρες υψηλού εισοδήματος το ποσοστό της ενεργειακής πρόσληψης που προέρχεται από εξαιρετικά επεξεργασμένες τροφές κυμαίνεται από 10% στην Ιταλία και 25% στην Νότια Κορέα, έως 42% στην Αυστραλία και 58% στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής . Ενώ σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, όπως για παράδειγμα η Κολομβία και το Μεξικό, το ποσοστό αυτό κυμαίνεται από 16% έως 30%. Φυσικά, ένας από τους λόγους που παρατηρείται αυτή η αύξηση είναι η αυξημένη διαθεσιμότητα καθώς και ποικιλία των προϊόντων αυτών τις τελευταίες δεκαετίες.
Τα ειδικά χαρακτηριστικά των εξαιρετικά επεξεργασμένων τροφίμων προκαλούν ανησυχία ως προς την διατροφική ποιότητα και την υγεία του πληθυσμού γενικότερα. Αυτά τα χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν τροποποιήσεις στη δομή και την υφή των τροφίμων, δυνητικούς ρύπους από το υλικό συσκευασίας και την επεξεργασία, την προσθήκη προσθέτων τροφίμων και άλλων βιομηχανικών συστατικών, καθώς και τη χαμηλή περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά (π.χ. υψηλή περιεκτικότητα σε ενέργεια, αλάτι, ζάχαρη και κορεσμένα λιπαρά, με χαμηλά επίπεδα διατροφικών ινών, μικροθρεπτικών και βιταμινών). Αν και η έρευνα είναι ακόμα σε ένα πρώιμο στάδιο, υπάρχουν ενδείξεις που υποδεικνύουν ότι αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν να έχουν συνδυαστικές ή ενισχυμένες επιπτώσεις σε χρόνιες φλεγμονώδεις νόσους.
Αναλυτικότερα, σε μία πολύ πρόσφατη μεγάλη μελέτη του 2024, η οποία συμπεριέλαβε 45 μετά-αναλύσεις με πάνω από συνολικά 9,8 εκατομμύρια συμμετέχοντες, μελετήθηκαν επτά παράμετροι υγείας (θνησιμότητα, καρκίνος, ψυχική, αναπνευστική, καρδιαγγειακή, γαστρεντερική και μεταβολική υγεία) σε σχέση με την κατανάλωση εξαιρετικά επεξεργασμένων τροφίμων. Ως συνολικό αποτέλεσμα η μελέτη έδειξε ότι όσο μεγαλύτερη είναι η έκθεση σε αυτά τα τρόφιμα, τόσο υψηλότερος ο κίνδυνος αρνητικών αποτελεσμάτων στην υγεία σε όλες τις παραμέτρους που μελετήθηκαν. Πιο συγκεκριμένα, η κατανάλωση υπέρ-επεξεργασμένων τροφίμων συσχετίστηκε με:
- θνησιμότητα από διάφορες αιτίες με ισχυρότερη συσχέτιση τη θνησιμότητα σχετιζόμενη με καρδιαγγειακές παθήσεις,
- διάφορους τύπους καρκίνου, κυρίως του παχέος εντέρου,
- αρνητικές επιπτώσεις στην καρδιαγγειακή υγεία,
- αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του γαστρεντερικού συστήματος και πιο συγκεκριμένα συσχέτιση με ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου,
- αρνητικές επιπτώσεις στην μεταβολική υγεία, κυρίως συσχέτιση της κατανάλωσης υπέρ-επεξεργασμένων με την παχυσαρκία και κυρίως την κεντρικού τύπου παχυσαρκία, τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και το μεταβολικό σύνδρομο,
- αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία με διαταραχές ύπνου, άγχους και κατάθλιψης,
- και τέλος επιπτώσεις στην καλή υγεία του αναπνευστικού συστήματος, με μεγαλύτερη συσχέτιση τον συριγμό (wheezing).
Λαμβάνοντας υπόψη, λοιπόν, την τρέχουσα βιβλιογραφία, είναι σημαντικό να είμαστε επιφυλακτικοί με την κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων και να προτιμούμε τη φυσική, μη επεξεργασμένη τροφή όπου είναι δυνατόν. Για να μειώσουμε την κατανάλωση επεξεργασμένων τροφών στη διατροφή μας, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος είναι να αντικαταστήσουμε αυτές τις επεξεργασμένες επιλογές με πιο υγιεινές εναλλακτικές που έχουν υποστεί λιγότερη ή ακόμα και καμία επεξεργασία. Μερικές πρακτικές που μπορούν να βοηθήσουν είναι:
- Περιορισμός του γρήγορου φαγητού, των έτοιμων σνακ και των delivery.
- Διάθεση χρόνου στην μαγειρική και κυρίως στην προετοιμασία των γευμάτων.
- Μείωση διαθεσιμότητας έτοιμων σνακ και έτοιμων γευμάτων στο σπίτι και αύξηση διαθεσιμότητας υγιεινών σνακ όπως φρούτων, ξηρών καρπών, λαχανικών, κ.α.
- Εκπαίδευση στην ανάγνωση και κατανόηση διατροφικών ετικετών για να γνωρίζουμε όσο το δυνατόν καλύτερα το επίπεδο επεξεργασίας και τα συστατικά των τροφίμων που καταναλώνουμε.
Ολοκληρώνοντας, μια ισορροπημένη διατροφή πλούσια σε φρέσκα φρούτα και λαχανικά, προϊόντα ολικής άλεσης και γενικότερα καλής ποιότητας πρώτες ύλες είναι ο καλύτερος τρόπος να διατηρήσουμε την υγεία μας και να επιτύχουμε το ιδανικό σωματικό βάρος.
Αναφορές
- Marino M, Puppo F, Del Bo’ C, et al. A Systematic Review of Worldwide Consumption of Ultra-Processed Foods: Findings and Criticisms. Nutrients2021;13:2778. doi:10.3390/nu13082778 pmid:34444936
- Baker P, Machado P, Santos T, et al. Ultra-processed foods and the nutrition transition: Global, regional and national trends, food systems transformations and political economy drivers. Obes Rev2020;21:e13126. doi:10.1111/obr.13126 pmid:32761763
- Martini D, Godos J, Bonaccio M, Vitaglione P, Grosso G. Ultra-Processed Foods and Nutritional Dietary Profile: A Meta-Analysis of Nationally Representative Samples. Nutrients2021;13:3390. doi:10.3390/nu13103390 pmid:34684391
- Luiten CM, Steenhuis IHM, Eyles H, Ni Mhurchu C, Waterlander WE. Ultra-processed foods have the worst nutrient profile, yet they are the most available packaged products in a sample of New Zealand supermarkets. Public Health Nutr2016;19:530-8. doi:10.1017/S1368980015002177 pmid:26222226
- Monteiro CA, Cannon G, Lawrence M, et al. Ultra-processed foods, diet quality, and health using the NOVA classification system. Food and Agriculture Organization of the United Nations.Food and Agriculture Organization, 2019.
- Poti JM, Braga B, Qin B. Ultra-processed Food Intake and Obesity: What Really Matters for Health-Processing or Nutrient Content? Curr Obes Rep. 2017 Dec;6(4):420-431. doi: 10.1007/s13679-017-0285-4. PMID: 29071481; PMCID: PMC5787353
- Lane M M, Gamage E, Du S, Ashtree D N, McGuinness A J, Gauci S et al. Ultra-processed food exposure and adverse health outcomes: umbrella review of epidemiological meta-analyses BMJ 2024; 384 :e077310 doi:10.1136/bmj-2023-077310