Μπορεί να αποτελέσουν χρήσιμο εργαλείο στην απώλεια βάρους; Ποιους κινδύνους κρύβουν; Σε ποιους απευθύνονται; Τι να προσέχουμε όταν τις εφαρμόζουμε;
Πολύ συχνά, στην προσπάθεια της γρήγορης απαλλαγής των περιττών κιλών συχνά πέφτουμε στην παγίδα των επιθετικών διαιτών, των διαιτών δηλαδή που διατείνονται μεγάλες απώλειες βάρους σε σύντομο χρονικό διάστημα. Μια τέτοια κατηγορία, εξαιρετικά δημοφιλής, είναι και οι δίαιτες αποτοξίνωσης.
Οι δίαιτες αποτοξίνωσης είναι ξεκάθαρα ένα προϊόν μάρκετινγκ. Όμως αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Κακό γίνεται όταν εντάσσεται στη λογική της καφενειακής αμετροέπειας περί γνώσης επί παντός επιστητού και υιοθετείται άκριτα θέτοντας σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία. Ας τα δούμε όμως πιο αναλυτικά.
Τι είναι αποτοξίνωση
Αρχικά θα πρέπει να ορίσουμε τον όρο αποτοξίνωση. Πρόκειται για το μηχανισμό απομάκρυνσης τοξικών/ επιβλαβών ουσιών από τον ανθρώπινο οργανισμό. (Ίσως για να είχαμε μεγαλύτερη ετυμολογική ακρίβεια στη λέξη θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε τον όρο «αποτοξίνωση»).To Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών στην Αμερική (CDC) ορίζει ως τοξική ουσία οποιοδήποτε χημικά ή φυσικά σχηματιζόμενο συστατικό (πχ θερμότητα, ακτινοβολία, μικροκύματα) το οποίο κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες έκθεσης μπορεί να είναι επιζήμιο για ζώντες οργανισμούς. Η επίδραση στην υγεία εξαρτάται τόσο από το χρονικό σημείο έκθεσης όσο κι από τη διάρκεια. (1)
Σε πρόσφατο άρθρο του στην επίσημη σελίδα του Αμερικανικού Συλλόγου Διαιτολόγων Διατροφολόγων της Αμερικής, αναφέρεται ότι οι τοξικές ουσίες δημιουργούνται στο σώμα μας από δυο πηγές 1. Ως προϊόντα της φυσιολογικής μεταβολικής διαδικασίας όπως η ουρία, το γαλακτικό οξύ, προϊόντα του μεταβολισμού του μικροβιώματος του εντέρου και 2.Ωςεξωτερικάπροσλαμβανόμενα συστατικά όπως φυτοφάρμακα, βαρέα μέταλλα, αλκοόλ, καφεΐνη, νικοτίνη. (2). Μάλιστα, το εθνικό πρόγραμμα τοξικολογίας (National Toxicology Program, NTP) του Υπουργείου Υγείας στην Αμερική σε αναφορά του, τονίζει την ύπαρξη διαφόρων τέτοιων χημικών συστατικών στις τροφές δυνητικά επικίνδυνων για την υγεία μας. Πολλά προγράμματα αποτοξίνωσης επικαλούνται αυτές τις μετρήσεις για να στοιχειοθετήσουν την αναγκαιότητα τους(3). Επίσης σε επίσημη αναφορά της αντίστοιχης υπηρεσίας του υπουργείου υγείας της Αμερικής τονίζεται η ύπαρξη τουλάχιστον 275 χημικών ουσιών στις τροφές με δυνητικά επικίνδυνη δράση, μεταξύ των οποίων ετεροκυκλικές αμίνες, διοξίνες, νιτροζαμίνες, χλωροφαινόλες, βισφαινόλη Α, ακρυλαμίδια , βαρέα μέταλλά, με επιπτώσεις σε διάφορά συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού, όπως στο καρδιοαγγειακο, στογαστερντερικο, στο ανοσοποιητικό, στο αναπαραγωγικό. (4)
Επίσης, μεγάλο ενδιαφέρον συγκεντρώνει η πιθανή συσχέτιση πρόσληψης χημικών ουσιών που σχετίζονται με την παχυσαρκία (obesogens). Τέτοιες ουσίες, όπως τα αντιβιοτικά και οι ορμόνες ανάπτυξης στα ζώα, η βισφαινολη Α, τα φυτοφάρμακα, το DDT, PCBs (Πολυχλωριωμένα διφαινύλια), που αν κι ορισμένα από αυτά έχουν απαγορευτεί, ωστόσο εξακολουθούν να μεταφέρονται από το έδαφος στην τροφική αλυσίδα, επιδρούν στον ενδοκρινολογικό μηχανισμό του ανθρώπινου σώματος και πιθανώς συσχετίζονται με την εμφάνιση της παχυσαρκίας. Επίσης, συστατικά που βρίσκονται σε επεξεργασμένα τρόφιμα όπως η φρουκτόζη, η γενιστείνη, ενισχυτικά γεύσης όπως το MSG,εντάσσονται στην κατηγορία των παχυσαρκιογόνων (obesogens) κι έχουν επίσης συσχετισθεί με αύξηση βάρους. (5)
Η επίδραση της διατροφής στην απομάκρυνση των τοξικών ουσιών
Διάφορα συστήματα εμπλέκονται στην απομάκρυνση των επιβλαβών τοξικών ουσιών, προεξάρχοντος του συκωτιού και των νεφρών. Το σώμα μας έχει τους μηχανισμούς ώστε να απομακρύνει αυτές τις επικίνδυνες τοξικές ουσίες και δεν στηρίζεται στη συμμετοχή εξωγενών παραγόντων. Αν και δεν φαίνεται να υπάρχει ειδική δίαιτα που να αυξάνει/ να ενισχύει την αποτοξινωτική δράση του οργανισμού μας, ωστόσο η επαρκής πρόσληψη νερού, η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών και η αποφυγή επεξεργασμένων τροφίμων φαίνεται να βοηθά. Επίσης, ακόμα και μόνο το γεγονός ότι αποφεύγοντας τρόφιμα που επιβαρύνουν τον οργανισμό μας με τη δημιουργία τοξικών ουσιών, φαίνεται να λειτουργούν στη σωστή κατεύθυνση, καθώς ξεκουράζουν τους αποτοξονωτικούς μηχανισμούς του οργανισμού μας.
Επίσης, προσθέτουμε και το γεγονός ότι πολλοί δηλώνουν ότι έχουν υψηλότερη συμμόρφωση όταν εφαρμόζουν τέτοια διαιτητικά σχήματα και επίσης νιώθουν μεγαλύτερη ζωντάνια κι ενέργεια κατά τη διάρκεια και μετά την εφαρμογή τους. (6)
Γιατίέχουν αποκτήσει όμως τέτοια επικαιρότητα?
Στις μηχανές αναζήτησης του διαδικτύου οι δίαιτες αποτοξίνωσης (detoxdiets) κατέχουν κορυφαία θέση. Για να δούμε γιατί συμβαίνει αυτό.
Ένα πρόβλημα που παρατηρείται με τις δίαιτες ενεργειακού ελλείμματος (που είναι αυτές που εμείς οι διαιτολόγοι δουλεύουμε κυρίως), είναι ότι ο βαθμός συμμόρφωσης μειώνεται όταν εφαρμόζονται για μεγάλα χρονικά διαστήματα, με συνέπεια να επιβραδύνεται ο ρυθμός απώλειας ή να διακόπτεται κι αυτό συχνά συνοδεύεται από απογοήτευση, συμπεριφορικές υποτροπές και διακοπή της προσπάθειας. Σε πρόσφατη μετα-ανάλυση που δημοσιεύτηκε στο BMJ,121 μελετών, επισημαίνεται η σημασία της συμμόρφωσης στο διαιτητικό πλάνο για την καλύτερο έλεγχο βάρους. (7).
Έτσι, σε περιπτώσεις που ο διαιτώμενος κουράζεται συμπεριφορικά να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα που του φαίνεται ίδιο, η εφαρμογή ενός διαφορετικού διαιτητικού σχήματος με αλλαγή μακροθρετπικών συστατικών (πχ δίαιτα υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη) ή με σημαντική μείωση θερμίδων (πχ αποτοξίνωση) ή ακόμα και χρονική διαφοροποίηση του γευματικού σχεδιασμού (πχ διαλειμματική 16/8 ή εναλλασσόμενων θερμίδων) , αυξάνει το βαθμό δυσκολίας που ωστόσο όμως αυξάνει την απόδοση συμμόρφωσης στο διαιτητικό σχήμα. Μάλιστα, προς επίρρωση αυτού, ανασκόπηση 59 μελετών στο JAMAδείχνει ότι πετυχημένη δίαιτα είναι αυτή που θα σε πείθει να την ακολουθήσεις (8).Αν κι αυτονόητο το επισημαίνω : Πάντα με την καθοδήγηση του επιστήμονα διαιτολόγου – διατροφολόγου και πάντα στα πλαίσια του εξατομικευμένου πλάνου/στρατηγικής που έχει σχεδιαστεί για το άτομο.
Η διαφορετικότητα λοιπόν τέτοιων διαιτητικών σχημάτων, μαζί με τους ισχυρισμούς της γρήγορης απώλειας βάρους και της βελτίωσης της ευεξίας συνθέτουν το πλαίσιο της ισχυρής δημοφιλίας τους.
Για να δούμε τώρα είναι επικίνδυνο να εφαρμόζουμε αυτές τις δίαιτες για μικρό χρονικό διάστημα?
Είναι κοινός τόπος μεταξύ της πλειοψηφίας της επιστημονικής κοινότητας ότι τέτοιου είδους διαιτητικές προσεγγίσεις μπορεί να είναι επιζήμιες για την υγεία μας καθώς δεν καλύπτουν το πρωτεϊνικό μας ισοζύγιο, άρα αυξάνουν την πιθανότητα απώλειας μυϊκού ιστού και φυσικά σπάνια αγγίζουντις συστάσεις κάλυψης της ημερήσιας διαιτητικής πρόσληψης βιταμινών και ιχνοστοιχείων. Ωστόσο, όταν εφαρμόζονται για σύντομο χρονικό διάστημα σε υγιή άτομα και με τη σωστή καθοδήγηση μπορεί να είναι επωφελής για το άτομο. Για παράδειγμα : Μετα την περίοδο των γιορτών έχουμε υπερκαταναλώσει θερμίδες κατά πολύ περισσότερες του ενεργειακού μας ισοζυγίου για αρκετές μέρες και η ζυγαριά μας το έχει αποτυπώσει επηρεάζοντας παράλληλα αρνητικά και την ψυχολογία μας. Αν για μία δύο μέρες φάμε μόνο φρούτα, σούπες, χυμούς, smoothies, «αποτοξινωθούμε» κατά την ευρέως διαδεδομένη έννοια, καταναλώνοντας λίγες θερμίδες και βοηθώντας το σώμα μας να επιτελέσει την αποτοξινωτική του δράση, όχι μόνο δεν θα πάθουμε τίποτα, αλλά αυτό θα βοηθούσε την ψυχολογία μας, θα συνέβαλε στην ευεξία μας και φυσικά θα μας ανακούφιζε με την γρήγορη απώλεια των επιπρόσθετων κιλών των διακοπών.
Άρα, λέμε ναι σε αυτές τις δίαιτες?
Σίγουρα δεν λέμε όχι. Η επιστήμη της Διατροφής – Διαιτολογίας είναι μια δυναμική επιστήμη που συνεχώς εξελίσσεται. Δεν έχει ούτε απαγορεύσεις ούτε επιβολές σε απόλυτο επίπεδο. Για παράδειγμα, δεν υπάρχουν καλά» και «κακά» τρόφιμα. Όλα μπορούμε να τα καταναλώνουμε στα πλαίσια ενός σωστά σχεδιασμένου ισορροπημένου διαιτολογίου. Το ψάρι είναι μια πολύ καλή τροφή. ΑΝ όμως τρώμε ψάρι συνεχώς τότε θα είναι κάτι επιζήμιο για την υγεία μας. Η σοκολάτα είναι ένα ιδιαίτερα θερμιδογόνο τρόφιμο. Αν όμως την τρώμε περιστασιακά δεν θα πάθουμε τίποτε. Έτσι και στις δίαιτες γενικότερα. Δεν υπάρχουν καλές και κακές δίαιτες. Η χρονική στιγμή και ο χρόνος εφαρμογής τις κάνει επικίνδυνες.
Συμπερασματικά. Ξεκαθαρίζουμε ότι ειδικά αποτοξινωτικά σχήματα, όπως χυμός λεμονιού, χλωροφύλλη σε νερό, καφείνη και λεμόνι και πολλά άλλα, που μέσω του παγκοσμιοποιημένου διαδικτυακού και σοσιαλμιντικού συστήματος επηρεάζουν τους απανταχού εύπιστους με λίγα παραπάνω κιλά σε όλο τον κόσμο, μπορεί να είναι επικίνδυνα για την υγεία μας, ειδικά όταν εφαρμόζονται για μεγάλα διαστήματα. Ωστόσο, σωστά σχεδιασμένα αποτοξινωτικά προγράμματα, στηριζόμενα σε φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης, χυμούς κι αποφυγή επεξεργασμένων τροφίμων, θα μπορούσαν να αποτελούν ένα πολύ σημαντικό όπλο στα χέρια του επιστήμονα διαιτολόγου διατροφολόγου στη μάχη για την αντιμετώπιση του υπερβάλλοντος σωματικού βάρους. Και φυσικά να μην ξεχνάμε ότι όπως όλα τα όπλα έτσι κι αυτό αν δεν το χρησιμοποιήσουμε σωστά μπορεί να αποβεί εις βάρος της υγείας μας.
Αναφορές
- Glossary of terms. Agency for Toxic Substances and Disease Registry website. http://www.atsdr.cdc.gov/glossary.html#G-T-. Updated January 26, 2016. Accessed February 12, 2015.
- https://www.eatright.org/health/wellness/fad-diets/whats-the-deal-with-detox-diets
- Tox21: understanding the potential health risks of chemicals. National Toxicology Program website. http://www.niehs.nih.gov/health/assets/docs_p_z/tox21_508.pdf. Published February 2013. Accessed February 12, 2016.
- The priority list of hazardous substances that will be the candidates for toxicological profiles. Agency for Toxic Substances and Disease Registry website. http://www.atsdr.cdc.gov/SPL/index.html. Updated February 12, 2016. Accessed August 14, 2016.
- Holtcamp W. Obesogens: an environmental link to obesity. Environ Health Perspect. 2012;120(2):a62-a68.
- https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/nutrition-and-healthy-eating/expert-answers/detox-diets/faq-20058040
- Long Ge et al. Comparison of dietary macronutrient patterns of 14 popular named dietary programmes for weight and cardiovascular risk factor reduction in adults: systematic review and network meta-analysis of randomised trials BMJ2020; 369
- Johnston BD . Comparison of Weight Loss Among Named Diet Programs in Overweight and Obese AdultsA Meta-analysis. 2014;312(9):923-933